Geen vliegveld, maar een Sahara. Dat zeiden de Duitsers toen ze 1940 Vliegbasis Soesterberg overnamen. Het militaire terrein was in hun ogen bepaald niet modern. Toch heeft de vliegbasis tussen de overname van het Nederlandse Rijk in 1913 en het einde van de Duitse bezetting aardig wat ontwikkelingen doorgemaakt. Lees hieronder meer over dit stukje militaire geschiedenis.
Toen het vliegveld voor het eerst werd geopend voor publiek toonde ook het toenmalige ministerie van Oorlog interesse in de ontwikkelingen die er plaatsvonden. Al in 1911 stuurde de minister vier militairen naar een nieuwe opleiding om piloot te worden. Toen het vliegveld failliet werd verklaard, kocht de Nederlandse staat het terrein over van Lugard en Verwey. Op 1 juli 1913 maakte de oprichting van de Nederlandse Luchtvaart Afdeling de transitie naar militaire standplaats compleet.
In het begin waren de omvang van de organisatie en het materiaal van de Nederlandse Luchtvaart Afdeling nog erg bescheiden. De eerste commandant van de Vliegbasis, Henk Walaardt Sacré, gaf opdracht om werkplaatsen en kantoren op het terrein te laten bouwen. In de jaren die volgden werden er hangars gebouwd, kwam er een meteorologische en vliegmedische dienst, een fotografie-afdeling en een radiomast.
Hoewel het terrein uitgroeide tot volwaardig militair hoofdkwartier werd er destijds nog niet heel veel gevlogen. Er was namelijk slechts één enkel vliegtuig aanwezig; het gehuurde toestel ‘de Brik’. Het tekort aan vliegmateriaal bij de Nederlandse Luchtvaart Afdeling loste zichzelf enigszins op met het aanbreken van de Eerste Wereldoorlog. Tussen 1914 en 1918 werden namelijk alle vliegtuigen die op Nederlandse grond landden, ongeacht waar ze vandaan kwamen, in beslag genomen en meegenomen naar Soesterberg. Op deze manier werd de vloot aangevuld met zo’n 70 buitenlandse vliegtuigen die op Nederlands grondgebied waren terechtgekomen.
De aanwezigheid van de vliegbasis had zijn weerslag op het dorpje Soesterberg. Ondanks dat het vliegveld zelf niet meer toegankelijk was voor het gewone publiek, en het militaire terrein was afgezet met hekwerk, kwamen er steeds meer mensen naar Soesterberg om naar vliegtuigen te kijken. Ook konden mensen die werkzaam waren op de basis terecht in speciaal gebouwde dienstwoningen. De bezetting van deze dienstwoningen wisselde regelmatig, waardoor er steeds weer nieuwe bewoners zich vestigden in Soesterberg. Dankzij het toerisme en de militaire aanwezigheid werd de lokale economie gestimuleerd, en veranderde Soesterberg van dorp aan een kruispunt in een levendige plaats tussen Amersfoort en Utrecht.
In 1934 trok de vliegbasis bijvoorbeeld honderden mensen met de viering van de Nationale Luchtvaart Dag (zie film). Onder de aanwezigen bevonden zich Minister-President H. Colijn, de minister van Defensie L.N. Deckers en vliegtuigbouwer A. Fokker, bekend van de gelijknamige vliegtuigen.
Enkele jaren later tijdens de Tweede Wereldoorlog viel de legerbasis vrijwel ongeschonden in Duitse handen. Het verhaal gaat dat in mei 1940, toen de vliegbasis werd overgenomen, één van de Duitse militairen hoorbaar niet onder de indruk was van wat hij zag en het volgende zei: “Das ist kein Flugplatz, sondern ein Sahara.” De basis had namelijk nog geen verharde landingsbaan waardoor het terrein voornamelijk bestond uit een groot, wijd gestrekt grasveld. De Duitsers moderniseerden de basis met nieuwe start- en landingsbanen, nieuwe hangars en nieuwe militaire gebouwen. Ook bouwden ze net buiten de militaire vliegbasis een nieuw officiersgebouw voor onder andere vergaderingen en feesten. Dit gebouw is het Officierscasino aan de Kampweg, de casus voor de Week van het Lege Gebouw 2017. Hierover de volgende keer meer!
Bronnen:
de Mos, Jan, De geschiedenis van Soesterberg en directe omgeving tot de 20e eeuw, 2013.
de Winter, Rolf, Bakermat Soesterberg, een eeuw militaire luchtvaart in Nederland, 1913-2013, 2013.
De geschiedenis van Soesterberg in beeld – oudsoesterberg.nl
Geschiedenis Soesterberg – hvsoest.nl
Afbeeldingen:
Koninklijke Luchtmacht – www.defensie.nl
Vliegbasis Soesterberg vanaf 1910 – vliegbasis-soesterberg.nl
