De week van het Lege Gebouw vindt 18 tot en met 22 mei weer plaats op een bijzonder interessante en unieke locatie. De herbestemmingsopgave draait dit keer om het oude officierscasino in Soesterberg. Om te voorzien in wat context voor de komende editie verschijnen er de komende weken wat artikelen over het dorp, ook wel de bakermat van de luchtvaart genoemd.
Soesterberg is een klein plaatsje gelegen tussen Amersfoort en Utrecht. Kom je hier niet vandaan en heb je helemaal niets met militaire geschiedenis, dan is de kans aanwezig dat je er nog nooit van hebt gehoord.
Soesterberg kent een atypische ontstaansgeschiedenis. Het is namelijk ontstaan als een stopplek langs de in 1653 aangelegen weg van Utrecht naar Amersfoort, genaamd de Amersfoortseweg. Om deze weg te bekostigen werden er enkele buitenhuizen gebouwd, zoals huis ‘De Oude Tempel’. Later voegden zich hier zich steeds meer boerderijen en huizen aan toe, met name bij de kruising van de Amersfoortsestraat en de oude Postweg van Amsterdam naar Arnhem (de huidige Generaal Winckelmanstraat). De herberg Huis ten Halve (zie foto bovenaan deze pagina) fungeerde hierin als het economische middelpunt van het dorp.
Tot in de 19e eeuw was deze Soesterberg niet veel anders dan een aantal hoeves, herbergen, boerderijtjes en een enkele villa waar vanuit de adel voor de plezierjacht de natuur in ging. Dit veranderde compleet in de twintigste eeuw.
Rond 1910 kochten de ondernemers Lugard en Verwey een stuk heide naast het dorp om hun nieuwste hobby met de wereld te delen: vliegen. Van het stuk heide werd een landingsbaan gemaakt wat in 1910 werd omgedoopt tot het eerste burgervliegveld van Nederland.
De vliegtuigdemonstraties waren vanaf de opening van het vliegveld ook toegankelijk voor publiek. Tegen betaling konden ze op verschillende rangen genieten van het spektakel.
De vliegshows in Soesterberg trokken honderden mensen uit de weide omgeving naar het dorp. Er werden zelfs records gebroken op hoogte en snelheid! Zo was de “Aviateur” Henrie Wijnmalen een van de deelnemers van de vliegtuigdemonstraties, en wereldrecordhouder van het vliegen op een hoogte van 2800 meter. Frits Koolhoven, een beroemde luchtvaartpionier en vliegtuigbouwer, maakte op Soesterberg op de 2e Paasdag 1911 de eerste proefvlucht met zijn zelfgebouwde vliegtuig de ´Heidevogel´.
De aanwezigheid van het vliegveld had zijn weerslag op het dorp. In korte tijd steeg het aantal inwoners, groeide de naamsbekendheid en werd Soesterberg ook een geliefde plaats voor dagtochtjes.
Dankzij de aanleg van een tramlijn naar Soesterberg vanuit Den Dolder werd de bereikbaarheid aanzienlijk vergroot. Maar helaas, zowel de tramlijn als het burgervliegveld waren maar een kort leven beschoren. Enkele jaren na de opening werd de onderneming van Lugard en Verwey failliet verklaard, en de tramlijn verdween. Wat er nu nog rest van deze periode is wat archiefmateriaal, en een stapel mooie oude ansichtkaarten uit het begin van de 20ste eeuw.
Het vliegveld ging een nieuwe fase op 28 maart 1913, toen het werd opgekocht door de Staat der Nederlanden en het werd omgedoopt tot het hoofdkwartier van de nieuwe militaire luchtvaartafdeling. Soesterberg werd een belangrijke militaire uitvalsbasis die in 1940 zou worden overgenomen door de Nazi’s.
In het volgende blogartikel zal deze periode in de geschiedenis van Soesterberg verder worden verkend.
Bronnen:
de Mos, Jan, De geschiedenis van Soesterberg en directe omgeving tot de 20e eeuw, 2013.
De geschiedenis van Soesterberg in beeld – oudsoesterberg.nl
Geschiedenis Soesterberg – hvsoest.nl
Vliegbasis Soesterberg vanaf 1910 – vliegbasis-soesterberg.nl
